Thi hoa hậu dưới góc độ kinh tế thời nay

Hoa hậu là cuộc thi người đẹp có quy mô toàn quốc với mục đích tìm kiếm và tôn vinh nét đẹp của phụ nữ Việt Nam. Sau gần 30 năm kể từ ngày cuộc thi hoa hậu đầu tiên (Hoa hậu Việt Nam 1988) được tổ chức trên toàn lãnh thổ Việt Nam và 10 năm gần đây vô số các cuộc thi hoa hậu được cấp phép tổ chức hàng năm. Các cuộc thi hoa hậu cũng đã góp phần làm giàu thêm đời sống văn hóa, nghệ thuật trong cộng đồng và hình thành nên các chuẩn mực sắc đẹp để phụ nữ nhiều thế hệ rèn đức, luyện tài. Bên cạnh các mặt được, các cuộc thi hoa hậu cũng mang lại nhiều điều tiếng không tốt. Từ chuyện gian lận của các thí sinh dự thi, đến vấn đề công tâm của ban giám khảo và các bê bối tiền- tình giữa đại gia và hoa hậu…vv.

Dưới góc độ kinh tế, có thể thấy rằng song song với hoạt động văn hóa, nghệ thuật là các câu chuyện kinh doanh của nhiều tổ chức, cá nhân tham gia. Bản chất pháp lý của các cuộc thi hoa hậu là hình thức thi có giải; có người tổ chức cuộc thi, người thi, giải thưởng, quy chế, thể lệ cuộc thi. Và không thể không kể đến là các nhà tài trợ, những người mong muốn tận dụng sự quan tâm và sức ảnh hưởng đến công chúng của các cuộc thi hoa hậu để quảng bá hình ảnh thương hiệu, hàng hóa, dịch vụ. Điển hình như các khu nghỉ dưỡng, các hãng thời trang, ngành hàng tiêu dùng,…Tất cả các bên tham gia đều được hưởng lợi và tất nhiên một nền kinh tế du lịch thì không thể thiếu các hoạt động kinh doanh văn hóa, nghệ thuật như các cuộc thi hoa hậu. Chỉ có điều đáng tiếc rằng hoạt động kinh doanh các cuộc thi hoa hậu tại Việt Nam hiện nay không theo cơ chế thị trường, vẫn theo lối mòn của nền kinh tế tập trung, bao cấp.

Đầu voi, đuôi chuột trong quyền tổ chức cuộc thi hoa hậu

Theo quy định của luật, mọi tổ chức Việt Nam có đăng ký kinh doanh dịch vụ văn hóa, nghệ thuật hoặc được thành lập có chức năng hoạt động văn hóa, nghệ thuật đều có quyền tổ chức cuộc thi hoa hậu. Tuy nhiên, hạn ngạch các cuộc thi hoa hậu mỗi năm đều bị khống chế không quá hai, điều này đồng nghĩa với cánh cửa cấp phép cho những người tham gia cuộc chơi mới gần như bị đóng lại, cơ chế “xin-cho”, chạy suất đăng cai.

Trong hai suất được đăng cai cuộc thi hoa hậu hàng năm, cơ chế quản lý hiện hành không tồn tại bất kỳ một quy chế xét duyệt để lựa chọn đối ứng viên nào được quyền tổ chức cuộc thi. Không có tiêu chí về năng lực tài chính, kinh nghiệm tổ chức hay đại loại như nguyên tắc nộp hồ sơ trước được quyền ưu tiên… Khi đó việc cấp phép hay không cấp phép cho một cuộc thi hoàn toàn dựa vào ý chí chủ quan của những người được nhà nước giao quyền quản lý.

Chính cách thức quản lý này mà nhiều đơn vị tổ chức các cuộc thi hoa hậu mặc dù có chất lượng cuộc thi không cao vẫn ngang nhiên được đăng cai tổ chức. Hay nói cách khác trong nhiều năm qua, chúng ta chỉ phát triển về số lượng các cuộc thi hoa hậu nhưng không gia tăng được chất lượng của mỗi cuộc thi.

Tù mù trong lựa chọn ngôi vương và cảm tính trong lựa chọn đại diện cho các cuộc thi quốc tế

Mặc dù danh hiệu hoa hậu được quyết định bởi ban giám khảo nhưng sự thừa nhận, mến mộ đối với hoa hậu lại đến từ công chúng. Luật hiện hành tập trung quy định các điều kiện cơ bản đối với các thí sinh dự thi hoa hậu như tuổi từ đủ 18 trở lên, có vẻ đẹp tự nhiên chưa thực hiện phẫu thuật thẩm mỹ, có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông trở lên. Ngoài ra ban tổ chức có thể quy định thêm các tiêu chí của thí sinh dự thi trong thể lệ cuộc thi. Thành phần ban giám khảo được lựa chọn trên yếu tố chuyên môn trong các lĩnh vực như nhân trắc học, mỹ học, nghệ thuật biểu diễn, điện ảnh, nhiếp ảnh, xã hội học.

Chính sách quản lý nhà nước trong tổ chức các cuộc thi hoa hậu hiện nay đang ưu ái cho phép đơn vị tổ chức chủ động trong quyết định thể lệ cuộc thi, thành phần ban giám khảo, quy chế hoạt động của ban tổ chức, ban giám khảo. Chính cơ chế chủ động này mà yếu tố chủ quan đang chi phối kết quả cuộc thi. Như kết quả một cuộc thi hoa hậu gần đây, khi thí sinh đăng quang ngôi vị hoa hậu đã  gặp phải sự phán đối dữ dội từ công chúng, cũng như có dấu hiệu vi phạm ngay từ ban đầu về yêu cầu vẻ đẹp tự nhiên. Vấn đề sự khách quan, công tâm và có trách nhiệm đang là vấn đề còn nhiều hoài nghi từ công chúng trong các cuộc thi hoa hậu.

Thí sinh đại diện cho Việt Nam tham dự các cuộc thi hoa hậu quốc tế là những người đã có được danh hiệu chính trong các cuộc thi trong nước và được đơn vị tổ chức đại diện làm thủ tục cấp giấy phép dự hoa hậu quốc tế và đưa đi dự thi. Hiện nay cơ chế xét duyệt cấp phép cũng chưa có quy định rõ ràng, do vậy việc lựa chọn người đại diện cũng hoàn toàn cảm tính từ cơ quan quản lý nhà nước và ban tổ chức.

Cần thay đổi trong quản lý nhà nước để chấp cánh nhan sắc Việt ra trường quốc tế

Việc khống chế số lượng cuộc thi hoa hậu với mong muốn tập trung, quy tụ nguồn lực tổ chức và thu hút các thí sinh có chất lượng cao để việc trao danh hiệu hoa hậu trở nên cao quý hơn. Tuy nhiên, cơ chế quản lý hiện hành không tạo được hành lang pháp lý cho sự cạnh tranh lành mạnh giữa những tổ chức có mong muốn được kinh doanh trong lĩnh vực này. Phải chăng, cơ quan quản lý nhà nước nên đổi cách quản lý, có thể theo hướng bỏ hạn ngạch số lượng cuộc thi trong năm và sau đó tổ chức một cuộc thi hoa hậu cuối cùng trong năm với các ứng viên là các hoa hậu, á hậu của các cuộc thi riêng lẻ trước đó. Nếu muốn giữ lại hạn ngạch số lượng cuộc thi hoa hậu hàng năm, cơ quan quản lý nhà nước cần gia tăng điều kiện, nguyên tắc lựa chọn đơn vị đủ tiêu chuẩn để cấp phép thông qua cơ chế đấu thầu việc đăng cai tổ chức cuộc thi.

Để có được những đại diện xuất sắc đại diện cho nhan sắc Việt dự thi trong các cuộc thi hoa hậu quốc tế, cơ quan quản lý nhà nước cần quy định chặt chẽ và rõ ràng hơn trong vấn đề xét duyệt ban giám khảo, hướng dẫn về thể lệ các cuộc thi thay vì để mở như hiện nay. Riêng đối với các đại diện Việt Nam tham dự các cuộc thi hoa hậu quốc tế thì cần thiết phải có quy định rõ ràng hơn thay vì phó mặc cho các đơn vị tổ chức cuộc thi hoa hậu trong nước quyết định.

Mong rằng trong thời gian tới, cơ quan quản lý nhà nước xây dựng cơ chế cạnh tranh để việc kinh doanh cuộc thi hoa hậu được lành mạnh hơn, phù hợp với bản chất của hoạt động kinh doanh văn hóa, nghệ thuật. Để từ đó chất lượng và tầm vóc các cuộc thi hoa hậu của Việt Nam được nâng lên, thu hút được nhiều thí sinh tự tham gia, công chúng ủng hộ và càng có nhiều nhãn hàng, thương hiệu quảng bá được hình ảnh của mình.

* Công ty Luật LTT & Lawyers